Stres ve Kişilik Özellikleri

Stresi tanımladığım bir önceki makalemde belirttiğim gibi insanların strese ilişkin bakış açıları ve olaylara yaklaşımı aynı değildir. Stres sonucu oluşan davranışların da aslında kişilerin olaylara farklı bakış açılarından, yorumlarından ve algılamalarından kaynaklandığını söylemek mümkündür. Bu sebeple bireylerin bakış açılarını değerlendirip, olaylara verdikleri tepkileri daha iyi anlamaları, stresle başa çıkmada önemli bir adım sayılabilir.

Stresi oluşturan durumla karşılaştığı süreç içerisinde kişi, elindeki kaynaklar ve baskı durumu arasında bir denge oluşturarak stres yaratan durumlara uyum göstermeye çalışır. Erkekler stres durumunda “sessizleşir”, “homurdanır” ve “uzaklaşır”. Kadınlar ise “daha çok konuşur”, “duygusallaşır” ve “yakınlaşır”. Stresin meydana gelmesinde farklılaşan bakış açıları ile paralel şekilde kişinin tutum ve davranışları da önemli bir yer tutmaktadır.

Bu tutum ve davranışlar şu şekilde sıralanabilir:

Dürtülerin etkisinde kalmak,
Acelecilik ve zamanı iyi kullanamamak,
Her işi mükemmel yapmaya çalışmak,
İnsanları memnun etmek için sürekli kendinden ödün vermek,
Hayatındaki diğer insanları ve sorumlulukları ihmal edecek şekilde çok çalışmak,
Herkesten daha güçlü olma isteği,
Kişinin kendisi için ortaya koyduğu imkansız standartlara ulaşma çabası,
Görevi gereğinden fazla iş ve sorumluluk üstlenmek.

Kişilerin içe dönük olmaları, katı, endişeli ya da sosyal olmayan bir yapı sergilemeleri, kendilerini sürekli kontrol altında tutmaları stresle ilişkili özelliklerdir. Dışa dönük yapıdaki kişiler ise konuşkan, aktif, sosyal ve daha iyimser bir yapı sergilediklerinden içe dönük kişilere oranla stres düzeyleri daha düşüktür. Bunun yanı sıra yapılan araştırmalar bazı insanların kaygı, işlerine olan aşırı bağımlılık, işlerini erteleme alışkanlıkları, özgüven eksikliği ve fazla mükemmeliyetçilik sebebiyle yüksek stres yaşadıklarını göstermektedir. Bazı kişiler de buna benzer özelliklerinden dolayı kalp damar hastalıklarına yakalanma açısından daha riskli gruptadırlar. Bu tarz kişilerde görülen iş bağımlılığı, rekabet, hırs, acelecilik, saldırganlık gibi özellikler ‘A tipi’ kişilik özellikleri olarak adlandırılmaktadır.

A tipi kişilik davranışları:

A tipi bireyler yeme içme, konuşma, hareket etme, yürüme gibi günlük eylemlerinde çok daha hızlıdırlar.
Cümlelerin sonunu daha sert vurgulayarak daha hızlı konuşurlar.
Hayatın tüm alanında sabırsız yapıdadırlar. İletişimde başkalarının sözünü bitirmesini beklemeden sözünü keserek yüksek sesle konuşurlar.
Aynı anda iki ya da ikiden fazla işi düşünerek aynı zaman dilimine daha çok işi sığdırmaya çalışırlar. Aynı zaman diliminde çok işi yapmaya çalışmak bu kişilerin üzerindeki baskıyı arttırır.
Dinlenmek, tatile gitmek, işlerden uzaklaşmak, bu kişiler için suçluluk duygusunun oluşmasına sebeptir.
Bu tip davranış sahiplerinin beraber yaşadığı diğer insanlardan, ailelerinden beklentileri de yüksektir. Kendilerinin veya çevresindekilerin bu standartlara ulaşamaması bireyde sıkıntı ve mutsuzluğa neden olur.
A tipi davranış sergileyen bireylerde rekabet ve zamanla yarış duyguları ağırlık kazanmaktadır. Çabuk karar verirler. İnatçı ve saldırgan davranışlar sergilerler.
Sürekli bir koşuşturma sebebiyle çevredeki güzelliklerin farkına varmazlar.

Rekabet içinde başarıya ulaşma çabası, abartılı bir zaman darlığı, saldırganlık ve düşmanlık, A tipi kişilik biçimini belirleyen üç ana özelliktir. Bunun tam tersi olarak ‘B tipi’ kişilik özelliği gösteren insanlar, katı kurallardan arınmış esnek insanlardır. Daha sakin, uysal, daha rahat, sabırlı, daha az aceleci ve rekabetçi, aşırı hırslı olmayan ve kolay sinirlenmeyen kişilerdir.

B tipleri de stres yaşamalarına rağmen olayları farklı şekilde görmeye yönelik daha sakin, daha az panikleyen bir yapıya sahiptirler.

B tipi kişilik davranışları:

B tipi bireyler sosyal değerler için fazla kaygılanmazlar.
Zamanın esiri olmazlar, daha rahat ve sabırlıdırlar. Sosyal ortamlarda bulunarak, ailelerine, kendilerine daha çok zaman ayırırlar.
Daha hoşgörülü bir yapıya sahiptirler. Ayrıntılara takılmak yerine olaylara farklı açıdan yaklaşabilirler.
Kolay sinirlenmeyip karar vermede aceleci davranışlar sergilemezler.
İş dışında geçirilen zaman onlar için boşa geçen zaman ya da suçluluk duygusu sebebi değildir.

İnsanların tümüyle bir davranış tipinin özelliklerini taşıması beklenemez. Burada bilinmesi gereken önemli nokta, A tipi davranış özelliklerinin kişide baskın olması sebebiyle kişinin strese ve dolayısıyla çeşitli fiziksel rahatsızlıklara daha açık olduğudur. Yine bu konuda yapılan araştırmalara göre A tipi davranış özellikleri gösterenlerin kalp damar hastalıklarına yakalanma riski B tipi davranış sergileyenlere göre daha fazladır.

Stres ve Kişilik Özellikleri