Deprem ve Çocuklar
Deprem gibi doğal afetler, her yaştaki insanda ‘tehlike’ algısı yaratarak birçok farklı duygusal ve davranışsal belirtiyi tetikleyebilir. Bununla birlikte yaşanılan travmanın boyutunu etkileyen birçok faktör vardır. Bunların en önemlileri arasında kültür, ailenin tutumu, kayıplar, yaş, cinsiyet ve geçmiş yaşam deneyimlerini sayabiliriz.
Ailenin olaya karşı gösterdiği tepkiyi, duyguyu gözlemleyen çocuk, bunu model alır, özdeşleşir ve aynı şekilde yansıtmaya başlar. Model olma sadece bu denli büyük olaylarda değil, yaşamın her alanında etkindir. Çocuklar anlamadıkları şeyden ürktükleri için yetişkinleri izleyip olayın ne kadar büyük ya da korkutucu olduğuna karar verirler. Depremden korktukları gibi bu olayın hayatlarına etkilerinden de korkarlar. Bu nedenle olayları anlamaları için onlara yardımcı olunmalıdır. Yaşadıkları sıkıntıyı ve duygularını anladığını göstermek, onlara doğru bilgi ve güven vermek, gerektiğinde yas tutmalarına izin vermek ve de olanaklar içinde rutinlerini devam etmelerini sağlamak ebeveynlerin sorumluluğundadır.
Düzenleri, rutinleri, yaşam şartları değiştiğinde çocuklar, yeni duruma ayak uydurmakta zorluklar yaşayabilirler. Evini kaybetmek ya da tamir görmesi, yakınını ya da tanıdığını kaybetmek gibi ani ve beklenmedik olayları tanımlamaları, anlamlandırmaları pek de mümkün değildir. Eviyle birlikte güvenli ortamını, yakınlarından birini ya da birkaçını kaybetmesiyle onların hiç gitmeyeceğine veya ölmeyeceğine dair güven ve inançlarını kaybederler. ‘Güven ihtiyaçları’ olumsuz etkilendiğinde ya da karşılanmadığında yetişkinlerde olduğu gibi bununla baş edebilecek güce sahip de olmayabilirler. Bu karışıklıkların sonunda fiziksel olduğu kadar psikolojik problemlerin, davranış değişikliklerinin kaçınılmaz olduğunu söyleyebiliriz. En sık görülen sorunlar ise tekrar deprem yaşanacağına dair aşırı kaygılı olma, kolay ve sık sinirlenme, saldırganlık, huzursuzluk, sık ağlama, aşırı hareketlilik, dikkatte bozulmalar, yeme ve uyku düzeninde bozulmalar, gece/gündüz alt ıslatma, okul reddi, yalnız kalamama, uyuyamama, regresyon ve içe kapanıklıktır.
Okul çağına gelmemiş çocuklarda olanı biteni anlamlandırmanın olasılığı neredeyse hiç yoktur. Yaşananları ve yaşadıklarını ifade etmede güçlük çektikleri için olaylardan daha fazla etkilenirler. Bu yaş grubundaki çocuklar, olumsuz yaşam deneyimlerinde kedilerini suçlarlar, cezalandırıldıklarını düşünürler. Sıklıkla ‘Ben annemi üzdüğüm için bunlar oldu.’, ‘Ben yaramazlık yapmasaydım bunları hiç yaşamazdık.’ gibi kalıplar kullanırlar. Aile üyelerinden kaybı olan çocuk özellikle 4 yaşın altındaysa ölüm kavramı olmadığı için hiç olmamış gibi davranabilir. Okul çağı çocukları, yaşanılanları anlayabileceğinden onlarla nedenleri konuşulabilir. Ancak ‘şimdi ne olacak, ben ne yapacağım’ endişeleri yoğun bir şekilde görülebilir. Okul dönemi çocukları ölümü anlayabilse de yakınlarının başına geleceği ihtimalini vermezler ve inanmazlar. Bu çocukların yakınları, onlara iyilik yaptıklarını düşünerek kalabalıktan, konuşmalardan, olaydan uzak tutmaya çalışırlar ve durumu daha da karmaşık bir hale getirirler. Ergenlerin tepkileri ise yetişkinlere oldukça benzer olabilir. Bazı yetişkinlerde olduğu gibi korkularını paylaşmakta zorlanabilirler. Çocukların iyileşmeleri, ebeveynlerinin deprem sonrasında yaşananlarla nasıl baş ettiklerine bağlıdır. Aslında travmatik olay sonrasında yaşanan kaygıların ve belirtilerin çoğu geçicidir, zaman içerisinde hafifler. Eğer belirtilerde azalma görülmüyorsa, çocuk ve/veya aile normale dönmekte zorluk yaşıyorsa bu durumda mutlaka profesyonel destek alınmalıdır.
